AZERBAYCAN AŞIK SANATINDA ŞİRVAN AŞIK ORTAMININ ROLÜ

Özet

Etimolojik anlamı "aşık", "ışık", "aşk" olan aşık sanatı, Azerbaycan, Göyçe, Borçalı, Nahçıvan, Erivan, Ağbaba, Çıldır, Derbent, Karabağ, Gence dahil tüm Türk halklarında yaygındır, Tovuz, Gazakh, Shamkir, Shamahhi, Ismayilli, Agsu, Göychay, Khizi, Guba, Tebriz, Urmia, Horasan bölgelerinde gelişmiştir. Şirvan âşık ortamı filologların araştırmalarına dahil edilse de müzikolojide çok az çalışılmıştır. Bu açıdan bakıldığında K.Ahundova (Dadaşzade), Ahliman Rahimov, Aliyeva Hanım'ın Şirvan aşık çevresini incelemeye adadığı eserler oldukça dikkat çekicidir. Şirvan aşık çevresi, Şamahı, İsmayilli, Ağsu, Göyçay, Hızi, Ujar, Gobustan, Mugan bölgesi, Salyan, Sabirabad, Belasuvar bölgeleri olmak üzere geniş bir yöreye yayılmıştır. Şirvan aşıkları kültürel olaylara her zaman sanatlarıyla karşılık vermişler, âşık kongrelerinde ve bu sanatın gelişmesinde önemli rol oynayan devlet önemli diğer etkinliklerde aktif rol almışlardır. Şirvan aşıkları her zaman müzikal yaratımları ile öne çıkmışlardır. Şirvan'ın aşık ortamında, diğer bölgelerden farklı olarak, çeşitli enstrümanlar eşliğinde hava çalınır. İki balaban, bir vurmalı çalgı (çift davul) ve bir aşık da dahil olmak üzere bir aşık şarkıcısı içeriyordu. Bu açıdan Şirvan aşıkları grubuna topluluk denilebilir. Çevre temsilcilerinin karakteristik özelliklerinden biri de muğamın havanın başında, bazen de ikinci ve üçüncü mısralar arasında icra etmesi âşığın hünerini gösterir. Balaban icracılarının grup içinde başka sorumlulukları da vardır. İki balaban eşliğinde havanın genel sesine renk katar. Balabançılardan biri müzikal bir tema çalarken, diğeri bir nevi “yardımcı” bir yapıya sahiptir ve havanın ruh hali ve melodisine uygun olarak ibretlik notalarlı alır. Vurmalı çalgının desteğe dahil edilmesi, bu ortamın diğer bölgelerde görülmeyen benzersizliğini göstermektedir. Güzellem?, şikeste, keremi, mühammes, geraylı başka ortamlarda bulunsalar da ezgi açısından Şirvan havalarından tamamen farklıdırlar. Peşrov ve Şeşangi ezgileri sadece Şirvan aşıklarına ait olup başka ortamlarda icra edilmemektedir. Şirvan aşık ezgileri müzikal üslup açısından da oldukça zengin olup gelişmiş anlar, melodiler ve ritimler içermektedir.